Diagnostyka laboratoryjna umożliwia ocenę stanu zdrowia na podstawie analizy określonych parametrów. Analizę przeważnie przeprowadza się z próbki krwi żylnej. Wśród dużej liczby wskaźników znajduje się także PSA – co to za współczynnik i jak należy interpretować jego wartość w kontekście ludzkiego zdrowia?
PSA – co to jest?
Skrót PSA odnosi się do swoistego antygenu sterczowego (ang. Prostate-specific antigen). PSA jest glikoproteiną należącą do grona enzymów zwanych proteazami serynowymi z rodzi kalikrein. Narządem wytwarzającym PSA w organizmie człowieka jest prostata (gruczoł krokowy), co oznacza, że ten parametr ma istotne znaczenie w diagnostyce zdrowotnej mężczyzn.
Normy PSA i czynniki ryzyka
Wartość stężenia swoistego antygenu sterczowego jest jednym z czynników, który pozwala na określenie stanu gruczołu krokowego. W przeszłości sądzono, że wyniki poniżej 4,0 ng/ml stanowi normę wykluczającą możliwość występowania choroby nowotworowej stercza. Jednak na przestrzeni lat, gdy wiedza i diagnostyka medyczna uległy znaczącemu postępowi, stwierdzono, że taka wartość nie stanowi wiarygodnego dowodu na obecność raka prostaty. Wynikało to m.in. z faktu, że wielu pacjentów z wyraźnie podwyższonym PSA nie miało żadnych oznak zmian nowotworowych. Dowodem na to jest fakt, że Richard Albin – odkrywca swoistego antygenu sterczowego – podkreślił ograniczenia związane ze swoistym antygenem sterczowym:
- nie jest specyficzny dla raka,
- nie pozwala na odróżnienie agresywnego raka od postaci indolentnej.
Niemniej, zwiększony poziom PSA tj. ponad wspomniane 4,0 ng/ml stanowi informację dla mężczyzny, aby skontaktować się z uroginekologiem. Warto jednak pamiętać, że podwyższone stężenie PSA niekoniecznie musi stanowić rezultat problemów z prostatą. Zwiększony poziom może okazać się wynikiem intensywnej aktywności fizycznej (np. jazda na rowerze, trening siłowy ze sztangą), kontaktu seksualnego lub zmian zapalnych w drogach moczowych. Co więcej, poziom PSA ulega podwyższeniu wraz z wiekiem i tym samym oznacza zmianę wyniku uznawanego za normę.
Często wykorzystywane zakresy referencyjne wartości PSA w badaniach laboratoryjnych:
- 1,5 ng/ml – od 40 do 49 lat
- 2,5 ng/ml – od 50 do 59 lat
- 4,5 ng/ml – od 60 do 69 lat
- 7,5 ng/ml – od 70 do 79 lat
Wysokie PSA – co to znaczy?
Podwyższona wartość poziomu swoistego antygenu sterczowego powinna skłonić badanego do wykonania poszerzonej diagnostyki. Laboratoryjna analiza PSA to przeważnie zbyt mało, aby dokładnie określić stan gruczołu krokowego. Badania, które poleca się jeszcze wykonać to:
- biopsja prostaty,
- rezonans magnetyczny (MRI) stercza,
- palpacyjne badanie prostaty per rectum,
- scyntygrafia układu kostnego – zwłaszcza miednicy i kości udowych.
Wysokie PSA może oznacza różnorodne problemy z gruczołem krokowym – począwszy od łagodnego przerostu, przez zmiany zapalne, a skończywszy na chorobie nowotworowej (rak prostaty).
Kto i kiedy powinien wykonać badanie PSA?
Badanie PSA wraz z przezodbytniczą palpacją prostaty stanowią podstawowe formy diagnostyki stercza. Badania diagnostyczne prostaty są polecane przede wszystkim mężczyznom po 40. roku życia, gdy zwiększa się ryzyko występowania przerostu gruczołu krokowego. Niemniej jednak wspomniane testy są także rekomendowane dla osób młodszych, zwłaszcza gdy w historii rodzinnej występował problem nowotworu prostaty (przede wszystkim u ojca lub brata).
Ponadto badanie PSA zaleca się wykonać w przypadku występowania takich objawów jak:
- częste zaparcia,
- problemy z erekcją,
- ból podbrzusza i krocza,
- nasilone parcie na pęcherz,
- osłabienie strumienia mikcji,
- nykturia – nasilona mikcja nocą,
- wzmożone i bolesne oddawanie moczu,
- dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
Bibliografia:
- Ferro M., et al. „Beyond PSA: the role of prostate health index (phi).” International Journal of Molecular Science 2020, 21(4): 1184.
- Illic D., et al. „Prostate cancer screening with prostate-specific antigen (PSA) test: a systematic review and meta-analysis.” bmj 2018, 362.
- Korder R. „Czy wykonywać badanie PSA w celu wykrycia raka stercza?.” Nowotwory Journal of Oncology 2013, 63(6): 481-485.
- https://www.cancer.gov/types/prostate/psa-fact-sheet
- https://www.medicover.pl/marker-nowotworowy/psa/
